Trước khi điều hòa trở nên phổ biến, con người đã phải sáng tạo ra đủ cách để vượt qua mùa hè oi bức, từ việc ngủ ngoài trời, di chuyển đến nơi mát mẻ, cho đến thiết kế kiến trúc tận dụng gió tự nhiên và đá lạnh. Những kinh nghiệm ấy không chỉ là câu chuyện lịch sử mà còn là bài học quý giá trong bối cảnh biến đổi khí hậu và nhân sinh thái bền vững. Cùng NHÀ ĐẸP SÀI GÒN tham khảo bài viết sau đây nhé!
1. MẶC TRANG PHỤC PHÙ HỢP THEO MÙA
Đầu tiên, người xưa lựa chọn vải mặc theo mùa để giữ mát. Vào hè, họ chuyển từ len dày sang cotton hoặc vải lanh nhẹ và thoáng khí. Cách làm ấy giúp da luôn mát, ít tiết mồ hôi và giúp tinh thần dễ chịu hơn trong những ngày oi ả. Với người giàu có, thậm chí họ còn mặc rất tối giản, không áo khoác ngoài, để tận dụng luồng không khí tự nhiên.
Vải lanh và cotton giúp giữ mát tự nhiên trong mùa hè, là lựa chọn thông minh mà người xưa luôn ưu tiên khi chưa có điều hòa.
2. DI CHUYỂN ĐẾN NƠI MÁT MẺ VÀO HÈ
Chưa có điều hòa như ngày nay, rất nhiều gia đình đã chọn du lịch hè hoặc thay đổi nơi cư trú tạm thời. Vào thế kỷ 17, cư dân Long Island (Mỹ) thường dời xuống các túp lều gần biển để tránh nóng và đánh cá sinh sống.
Đến giữa thế kỷ 19, người giàu dựng biệt thự nghỉ dưỡng nơi cao, ven biển; đến thập niên 1920, tầng lớp trung lưu cũng tìm kiếm các cabin hoặc nhà nghỉ trong những ngày hè.
Du lịch hè là lựa chọn của rất nhiều người để tránh nóng.
3. QUẠT TAY – CÔNG CỤ LÀM MÁT CỦA GIAI CẤP QUÝ TỘC
Quạt tay từng là biểu tượng thể hiện địa vị và phong cách. Trong thế kỷ 19, quạt bằng lụa hoặc giấy không chỉ giúp làm mát mà còn là vật trang trọng, dùng trong nghi lễ tôn giáo hoặc giao tiếp. Cuối thế kỷ 19, quạt giấy in hình quảng cáo hay chính trị lan rộng khắp mọi tầng lớp, vẫn không mất đi vai trò làm mát cơ thể.
Quạt tay không chỉ là công cụ làm mát hữu hiệu, mà còn là biểu tượng thanh lịch gắn liền với hình ảnh của tầng lớp quý tộc xưa.
4. TÁCH BẾP RA KHỎI KHÔNG GIAN SINH HOẠT
Khi công nghệ bếp chưa hiện đại, người ta xây nhà bếp mùa hè tách biệt để giảm sức nóng lan vào nhà chính. Việc nấu ăn được dời sang sáng sớm hoặc sau khi trời tối, nhằm sử dụng nhiệt năng hiệu quả mà không làm ảnh hưởng đến không gian sống.
Để giảm nhiệt, nhiều gia đình xây thêm một căn bếp mùa hè tách biệt.
5. ĂN UỐNG, NGỦ NGOÀI TRỜI ĐỂ ĐÓN GIÓ
Khi trời nóng, người xưa ngồi ăn tại hiên nhà hoặc sân sau để tận hưởng gió tự nhiên. Trước kia, nhiều gia đình ở tầng hai còn dựng “hiên ngủ” – nơi rộng rãi để nghỉ ngơi dưới tầng hiên, thay vì chịu nóng ngột ngạt trong phòng kín. Tổng thống Woodrow Wilson từng đưa văn phòng ra lều trong khi William Howard Taft ngủ ở hiên Nhà Trắng.
Khi trong nhà quá nóng, người xưa ra hiên hoặc sân để ăn tối, trò chuyện và ngủ.
6. TẬN DỤNG CỬA SỔ ĐÓN GIÓ – “LÀM MÁT CHỦ ĐỘNG” TRƯỚC ĐIỀU HÒA
Một phát minh kỹ thuật dân dụng – cửa sổ đôi trượt thẳng đứng (double-hung window) – cho phép khí nóng thoát ra trên cao và hút khí mát vào từ dưới. Vào cuối thế kỷ 19, người ta ngày càng làm cửa sổ cao hơn để tối ưu lưu thông không khí tự nhiên. Kiến trúc sư John Cluver từng nói: “Trước khi có điều hòa, cửa sổ là công cụ chính để làm mát nhà”.
Người xưa xây nhà dựa theo hướng gió và ánh sáng mặt trời để tận dụng luồng gió tự nhiên, đồng thời tránh gió Bắc.
7. THIẾT KẾ NHÀ ĐỂ BẮT GIÓ HIỆU QUẢ
Không chỉ dừng ở cửa sổ, người xưa còn xây dựng cầu thang trung tâm hở, tháp với mái vòm mở, tạo ra hiệu ứng ống khói để khí nóng đẩy lên cao. Trần nhà cao khoảng 3m, kết hợp sân trong và tầng hầm mát, giúp khí nóng thăng lên trong khi không gian ở phía dưới luôn mát mẻ.
Kiến trúc truyền thống ở các vùng khác nhau được thiết kế để phù hợp với khí hậu địa phương.
8. DÙNG ĐÁ VÀ BĂNG – TIỀN THÂN ĐIỀU HÒA TỰ NHIÊN
Vào đầu thế kỷ 19, băng tự nhiên được khai thác từ hồ đóng băng và bán cho các hộ gia đình. Họ đặt đá băng trước cửa sổ hoặc trước quạt để làm mát không khí. Với những gia đình giàu, họ thậm chí thuê người quạt gió qua tảng băng để tạo sự mát lạnh – phương thức khởi đầu của hệ thống điều hòa tự nhiên.
Không ít người tận dụng băng để làm mát không khí trong nhà.
9. QUẠT CƠ VÀ QUẠT ĐIỆN SỚM
Những năm 1786, John Cram sáng chế chiếc quạt đạp bằng tay. Khoảng một thế kỷ sau, Schuyler Wheeler ra mắt quạt điện đầu tiên. Vào năm 1925, dù chưa phổ biến điện trong mọi gia đình ở Mỹ, quạt dùng cơ học vẫn là vật dụng làm mát quan trọng được nhiều người tin dùng.
Quạt điện giúp làm giảm nhiệt độ đáng kể.
10. ĐIỀU CHỈNH SINH HOẠT
Cuối cùng, người xưa không chỉ xây nhà mà còn xây thời gian biểu cho phù hợp. Họ thức dậy thật sớm, làm việc rồi nghỉ trưa dài rồi hoạt động lại khi trời dịu mát vào chiều. Tắm rửa nhiều lần, uống nước lạnh và dành thời gian thư giãn trong ao hồ, sông suối hay khi có bể bơi công cộng đều là cách thông minh để bảo vệ sức khỏe mà không phụ thuộc vào điều hòa.
Giữ mát là một quá trình tiến hóa chậm rãi, không phải cuộc cách mạng.
11. FAQ – CÂU HỎI THƯỜNG GẶP
11. 1. Người xưa ngủ ngoài trời có an toàn không?
Nhiều người chọn ngủ tại hiên hoặc sân vườn, đặc biệt ở tầng cao, để đón gió mà tránh côn trùng. Dĩ nhiên cần xử lý vùng ngủ kín, sạch sẽ để đảm bảo an toàn.
11.2. Dùng băng hoặc đá lạnh trước quạt liệu có thật sự hiệu quả?
Có, băng khi tan sẽ hấp thụ nhiệt, kết hợp luồng gió từ quạt tạo cảm giác mát mẻ tương tự như điều hòa tự nhiên, tuy không lạnh sâu nhưng vẫn đem lại sự dễ chịu.
11.3. Thiết kế cửa sổ cao có giúp tiết kiệm điện không?
Rất nhiều. Cửa sổ cao giúp tạo lưu thông khí tự nhiên, giảm phụ thuộc vào điều hòa và quạt vào những ngày không quá nóng, từ đó tiết kiệm đáng kể điện năng.
11.4. Mặc vải cotton hoặc lanh vào mùa hè có thực sự giúp mát?
Rất đúng. Vải cotton và lanh hút mồ hôi tốt, thoáng khí, giúp cơ thể mát mẻ hơn so với len hoặc polyester – lý do khiến người xưa ưu tiên mặc vải tự nhiên vào hè.
Các cách chống nóng xưa không chỉ là câu chuyện lịch sử, mà còn là gợi ý thông minh cho lối sống hiện đại. Khi biến đổi khí hậu khiến nắng nóng gay gắt hơn, chúng ta có thể tái sử dụng những phương pháp thiên nhiên như thiết kế kiến trúc đón gió, chọn vật liệu mát, tổ chức sinh hoạt linh hoạt và trồng cây xanh.
Giữ mát không phải là cuộc cách mạng mà là một quá trình tiến hóa chậm rãi. Hãy tận dụng những bài học cổ xưa, kết hợp với công nghệ hiện đại để tận hưởng không gian mát mà tiết kiệm năng lượng, bảo vệ sức khỏe và góp phần giảm tác động tiêu cực đến môi trường.
Quý gia chủ có nhu cầu tư vấn và thiết kế thi công trọn gói, hãy liên hệ ngay Công ty TNHH Xây dựng Kiến trúc NHÀ ĐẸP SÀI GÒN. Chúng tôi sẽ nhanh chóng tư vấn dự toán tổng chi phí hoàn toàn miễn phí.
